نظر برخی مراجع تقلید درباره روزه ماه رمضان در زمان کرونا

در آستانه حلول ماه مبارک رمضان و پرسش های برخی از مومنین درباره روزه گرفتن در این ماه مبارک در زمان شیوع بیماری کرونا، نظر برخی از مراجع معظم تقلید در این باره جمع آوری شده است که تقدیم می گردد:

آیت الله سید علی سیستاني (دامت برکاته):

وجوب روزه ماه مبارک رمضان یک تکلیف فردی است، و هر کس شرایط وجوب روزه را دارا باشد با صرف نظر از وجوب یا عدم وجوب آن بر دیگران، موظف است روزه بگیرد.

بنابراین اگر مسلمانی وارد ماه رمضان آینده شود و ترس آن را داشته باشد که در صورت روزه گرفتن به بیماری کرونا مبتلا خواهد شد هرچند تمام اقدامات پیشگیرانه و احتیاطی را مراعات کند، نسبت به هر روز که چنین ترسی وجود داشته باشد وجوب روزه از او ساقط می‌گردد و بعدا باید قضا کند، ولی اگر بتواند با مراعات اقدامات احتیاطی احتمال ابتلا به بیماری را کاهش دهد تا آنجا که ازنظر عقلا دیگر چنین احتمالی مورد اعتنا نباشد، و لو به اینکه در خانه بماند و از اختلاط با دیگران در فاصله نزدیک پرهیز کند و از ماسک و دستکش استفاده کند و دست‌هایش را مکرراً ضدعفونی کند، و انجام این کارها او را در مشقت شدید و فوق‌العاده قرار ندهد، در این صورت وجوب روزه از او ساقط نمی‌گردد.

و اما اینکه گفته شد برخی از پزشکان جهت جلوگیری از کاهش آب بدن و خشکی گلو، نوشیدن مکرر آب در فاصله زمانی نزدیک به هم را توصیه می‌کنند، چراکه عارض شدن این دو امر احتمال ابتلا به ویروس کرونا را افزایش می‌دهد؛ این مطلب ـ بر فرض صحت ـ مانع از وجوب روزه نمی‌شود، مگر برای کسی که پس از رسیدن این مطلب به او بر خود بترسد که اگر روزه بگیرد به این بیماری مبتلا خواهد شد و راهی برای کاهش احتمال ابتلا وجود نداشته باشد به طوری که [عنوان] ترس از بیماری بر او صدق نکند ـ هرچند با ماندن در خانه و به کارگیری سایر اقدامات احتیاطی یادشده ـ و اما افراد دیگر باید روزه بگیرند. و چه بسا ممکن است شخص روزه‌دار پیش از سحر با مصرف سبزیجات و میوه‌های سرشار از آب ـ مانند خیار و هندوانه ـ کاهش آب بدنِ ناشی از روزه‌داری را جبران کند؛ همچنان که می‌تواند با جویدن آدامسِ بدون شکر از خشک شدن گلو جلوگیری کند ـ البته به شرط اینکه ذرات آدامس پس از جدا شدن وارد حلق نشود ـ چراکه جویدن آدامس باعث افزایش ترشح بزاق دهان می‌شود و بلعیدن بزاق دهان در حال روزه بلامانع است.

 بنابراین افرادی که می‌توانند کار خود را در ماه رمضان رها کنند و در منزل باقی بمانند و از ابتلا به ویروس در امان باشند، وجوب روزه از آنان ساقط نمی‌شود؛ ولی افرادی که ـ بنا به هر دلیلی ـ نمی‌توانند کار خود را رها کنند اگر به واسطه نخوردن آب در فاصله‌های زمانی نزدیک در روز، ترس از ابتلا به کرونا داشته باشند و راه دیگری برای در امان بودن از آن نداشته باشند، روزه بر آنان واجب نیست، ولی با این وجود مجاز به روزه خواری درملأ عام هم نیستند. بدون شک روزه ماه رمضان یکی از مهم ترین فریضه‌های شرعی است و ترک آن بدون داشتن عذر واقعی جایز نیست، و هر شخص نسبت به وضعیت خود آگاه تر است که آیا عذر واقعی برای ترک روزه دارد یا خیر؟

خلاصه کلام اینکه وجوب روزه در ماه رمضان از کسی ساقط می‌شود که عذر شرعی داشته باشد، مانند بیمار و کسی که به خاطر نصیحت پزشک ـ مثلاً ـ بر خود بترسد که روزه گرفتن موجب ابتلایش به بیماری شود و اقدامات پیشگیرانه و احتیاطی که او را از ابتلا به بیماری ایمن سازند برایش میسّر نباشد، و در غیر این صورت باید این اقدامات را انجام دهد و مجاز به ترک روزه نیست.

آیت الله سید محمد سعید حکیم (دامت برکاته):

توجه! نظر ایشان درباره روزه در ماه رمضان در زمان شیوع بیماری کرونا یافت نشد. ولی نظر کلی معظم له درباره روزه گرفتن در زمان بیماری بدین شرح می باشد:

روزه افرادی که به دلیل بیماری، روزه برای آنان مضر است، صحیح نمی باشد. چه این ضرر موجب شدت بیماری و یا طولانی شدن درمان آن شود. همچنین روزه گرفتن در صورتی که موجب ایجاد بیماری شود صحیح نخواهد بود. ولی روزه فرد بیماری که روزه گرفتن برای وی ایجاد ضرر نمی کند صحیح خواهد بود و بر وی واجب نیز می باشد.

آیت الله مکارم شیرازی (دامت برکاته):

انسان نمی‌تواند به این دلیل ]شیوع کرونا[، روزه را بخورد و باید در ماه رمضان روزه بگیرد، البته می‌تواند در فاصله افطار تا سحر از غذاهای مقوی استفاده کند تا از ضعف شدید بدن در طول روز جلوگیری نماید.

اما کسی که می‌داند روزه برای او ضرر دارد باید روزه را ترک کند و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، همچنین اگر یقین ندارد اما احتمال قابل‌توجهی می‌دهد که روزه برای او ضرر دارد، خواه این احتمال از تجربه شخصی حاصل‌شده باشد یا از گفته طبیب.

آیت الله سید کاظم حائري (دامت برکاته):

تشخیص این که آیا روزه در این شرایط برای فرد مکلف ضرر دارد یا خیر برعهده پزشک متخصص است، پس اگر برای فرد مکلف واضح شد که روزه برای وی ضرر دارد یا ترس از آن دارد که ضرر داشته باشد، و این ترس به دلیل وسواس یا به صورت غیر طبیعی نباشد، و رفع این نگرانی با رعایت توصیه های بهداشتی همچون شستشوی دست با صابون و عدم حضور در مکان های شلوغ و رعایت فاصله گذاری اجتماعی رفع نگردد، در آن صورت جایز است روزه خود را در روزهایی که این ضرر یا ترس وجود دارد افطار کند و سپس می بایست پس از پایان اپیدمی، آن روزها را قضا کند. و به هر دلیل شرعی که روزه را افطار کند، جایز نیست تجاهر به روزه خواری نماید.

آیت الله وحید خراسانی (دامت برکاته):

کسی که می‌داند روزه برای او ضرر ندارد اگرچه پزشک بگوید ضرر دارد، باید روزه بگیرد. همچنین کسی که یقین یا گمان به ضرر مورد اعتنا یا ترس آن را که منشاء عقلایی «علت بجایی» داشته باشد دارد اگرچه پزشک بگوید ضرر ندارد نباید روزه بگیرد و اگر هم روزه بگیرد صحیح نیست مگر اینکه روزه برای او ضرر نداشته و قصد قربت کرده باشد که در این صورت روزه‌اش صحیح است.

اگر انسان احتمال بدهد که روزه برایش ضرر قابل‌اعتنا دارد و از آن احتمال ترس برای او پیدا شود چنانچه احتمال او عقلایی باشد«احتمال بجا» نباید روزه بگیرد و اگر روزه بگیرد باطل است مگر درصورتی‌که ضرر نداشته و قصد قربت کرده باشد.

آیت الله بشیر نجفی (دامت برکاته):

 در صورتی که روزه‌دار بداند که روزه‌داری باعث می‌شود به این بیماری مبتلا شود افطار بر وی واجب است. طبق تحقیقات پزشکی که به دست ما رسیده، رابطه‌ای بین روزه و بیماری کرونا وجود ندارد. حدیث «روزه بگیرید تا سالم بمانید» از پیامبر(ص) برای تمامی مسلمانان روایت شده است. پس باید روزه گرفتن در این ماه شریف را برای پیشگیری از بیماری‌ها به ویژه بیماری همه‌گیر کرونا غنیمت بشماریم.

خداوند به تمامی مردم به ویژه مؤمنان پاداش دهد.

آیت الله شبیری زنجانی (دامت برکاته):

 اگر بنا به گفته پزشکان متخصص، روزه گرفتن برای فردی، احتمال ابتلای او به این بیماری و آسیب دیدن وی را افزایش دهد، نباید روزه بگیرد و این مسأله در رساله عملیه هم آمده است. البته نباید مرتکب تظاهر به روزه خواری شده و به ماه مبارک بی احترامی کند. همچنین اگر با تغییر شرایط؛ مثلاً با ماندن در منزل، تحرک کمتر، رعایت نکات بهداشتی و مصرف غذاها و نوشیدنی های تقویتی، بتواند احتمال متعارف ضرر را دفع کند و ایجاد چنین شرایطی موجب مشقت شدید نشود، باید چنین کند و روزه بگیرد.

آیت الله اسحاق فیاض (دامت برکاته):

بر مومنان – خداوند آنها را عزیز بدارد- پوشیده نیست که روزه ماه مبارک رمضان از ضروریات تکلیف شرعی است و رکن دوم دین اسلام در شرع مقدس محسوب می شود و در کتاب خدای متعال نیز واجب گردیده است؛ بنابراین ترک روزه ماه مبارک رمضان صرفا به دلیل برخی توصیه های عمومی و بدون تحقق خوف واقعی از وضعیت خاص جسمی وشغلی مبنی بر این که اگر در طول روز به طور متوالی آب نوشیده نشود، احتمال واقعی ابتلا به بیماری را منجر می شود، جایز نیست، و این در حالی است که همه  مردم با توجه به وضعیت جسمی متفاوت، آمادگی های بدنی، نوع فعالیت روزمره و وظایف خارج از خانه در سطح یکسان  احتمال ابتلا به انواع بیماری ها قرار ندارند، و کسانی که از این بابت ترس دارند باید به پزشک متخصص مراجعه کنند اما کسانی که ولو از لحاظ ماهیت شغلی و وضعیت جسمی و سلامتی، دارای شرایط خاص هستند و می ترسند که اگر روزه بمانند، بیمار شوند و نمی توانند اقدامات پیشگیرانه لازم نظیر پوشیدن دستکش و ماسک را انجام دهند و قادر نیستند با فاصله ایمنی از افرادی بمانند که از نظر عقلی احتمال انتقال عفونت از آنها و یا محیط پیرامون آنها وجود دارد، به گونه ای که اگر روزه بگیرد، میزان احتمال ابتلایش به این بیماری در نتیجه همین دلایل بالا می رود و  قادر نخواهد بود به دلیل شغل  و کسب روزی، در فاصله دوری از افراد و یا در خانه بماند، ترک روزه آن روز یا روزهایی که در آن شرایط خاص قرار دارد، جایز است اما نباید به روزه خواری تظاهر کند و تنها به مقدار مورد نیاز از  غذا و آبی اکتفا کند که گمان می کند او را از ابتلا به بیماری ایمن می گرداند. اما چنین مجوزی شامل شکستن روزه همه روزهای ماه رمضان نمی شود بلکه آن روزهایی را شامل می شود که شرایطش مانند توصیف مزبور باشد.