قدمی در گلستان ماه ذى الحجّه به همراه حاجیان

ماه «ذى الحجّه»، آخرين ماه «سال هجرى قمرى» است و ماهى است بسيار پربركت. بزرگان دين هنگامى كه اين ماه وارد مى شد، اهمّيّت ويژه اى به عبادت در آن مى دادند. مخصوصاً در دهه اوّل اين ماه. در بعضى از روايات آمده است شب هاى دهگانه اى كه قرآن در سوره «والفجر و ليال عشر» به آن سوگند ياد كرده است، شب هاى دهه اوّل اين ماه شريف است و اين سوگند به خاطر عظمت آن است. 

خداوند در سوره حج (آيه 28) ضمن بيان فريضه بزرگ «حج» سخن از «أيّام مَعْلُومات» آورده است كه مؤمنان بايد در آن به ياد خدا باشند. يكى از تفسيرهاى معروفِ «أيّام مَعْلُومات» كه در روايات نيز آمده است، ده روز اوّل ماه ذى الحجّه است. بنابراين، هم شب هاى آن عزيز است و هم روزهاى آن. 

در حديثى از رسول خدا (صلى الله عليه وآله) مى خوانيم كه عبادت و كار نيك در هيچ ايّامى به اندازه اين ايّام (ده روز اوّل ماه ذى الحجّه) فضيلت ندارد. 
افزون بر اينها، هم صدا شدن با زوّار خانه خدا در اين ماه و ياد و خاطره مراسم باشكوه حج و معنويّت و بركات آن، حال و هواى ديگرى به انسان مى دهد; مخصوصاً براى كسانى كه در سلك زوّار سعادتمند خانه خدا قرار گرفته اند، يا با ياد و خاطره آنها همراهند. 

وجود دو «عيد» مهمّ اسلامى عيد قربان (عيد اضحى) و عيد غدير (عيد ولايت) و روز «عرفه» و خاطره دعاى عجيب و بسيار گرانبهاى امام حسين (عليه السلام) در عرفات، شكوه و عظمت خاصّى به اين ماه بخشيده و سزاوار است همه مؤمنان از فضاى آكنده از معنويّت اين ماه غافل نشوند و در خودسازى و تهذيب نفس بكوشند كه به پيشرفت هاى مهمّى نائل مى شوند. 

1ـ امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: پدرم حضرت امام باقر(عليه السلام) به من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذى الحجّه، هر شب ميان نماز مغرب و عشا اين دو ركعت نماز را ترك مكن: 

در هر ركعت سوره حمد و سوره قل هو الله را مى خوانى، پس از آن اين آيه (آيه 142 سوره اعراف) را مى خوانى:  

وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثينَ لَيْلَةً، وَ أَتْمَمْناها بَعَشْر، فَتَمَّ ميقاتُ رَبِّهِ 

و ما با موسى سى شب وعده گذاشتيم سپس آن را با ده شب ديگر تكميل نموديم به اين ترتيب ميعاد پروردگارش (با او) 

أَرْبَعينَ لَيْلَةً، وَ قالَ مُوسى لاَِخيهِ هارُونَ اخْلُفْنى فى قَوْمى، وَ أَصْلِـحْ 

چهل شب تمام شد و موسى به برادرش هارون گفت: جانشين من در ميان قومم باش و (آنها را) اصلاح كن

وَلا تَتَّبِعْ سَبيـلَ الْمُفْسِـدينَ. 

و از روش مفسدان پيروى منما. 

اگر چنين كنى، در ثواب حاجيان، و اعمال حجّ آنها شريك مى شوى.(1) 

2ـ روزه گرفتن در نُه روز اوّل. در روايتى از امام موسى كاظم(عليه السلام) نقل شده است كه هر كس نُه روز اوّل ذى الحجّه را روزه بدارد، خداوند ثواب روزه تمام عمر را براى او مى نويسد.(2) 

3ـ ابوحمزه ثمالى از امام صادق(عليه السلام) نقل كرده است كه آن حضرت، از روز اوّل تا عصر روز عرفه، پس از نماز صبح و قبل از نماز مغرب اين دعا را مى خواند: 

اَللّـهُمَّ هذِهِ الاَْيّامُ الَّتى فَضَّلْتَها عَلَى الاَْيّامِ وَشَرَّفْتَها، وَ قَدْ بَلَّغْتَنيها بِمَنِّكَ 

خدايا اين روزهايى است كه برترى و شرافتش دادى بر ساير روزها و به لطف و 

وَرَحْمَتِكَ، فَاَنْزِلْ عَلَيْنا مِنْ بَرَكاتِكَ، وَاَوْسِعْ عَلَيْنا فيها مِنْ نَعْمآئِكَ، 

رحمتت مرا بدانها رساندى پس بركات خودت را بر ما فرو بار و از نعمتهاى خود در اين روزها بر ما وسعت ده 

اَللّـهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تَهْدِيَنا فيها 

خدايا من از تو خواهم كه درود فرستى بر محمّد و آل محمّد و نيز خواهم كه ما را دراين روزها به 

لِسَبيلِ الْهُدى، وَالْعَفافِ وَالْغِنى، وَالْعَمَلِ فيها بِما تُحِبُّ وَتَرْضى، اَللّهُمَّ 

راه هدايت و پاكدامنى و بى نيازى راهنمايى فرمايى و موفقمان دارى به انجام آنچه دوست دارى و موجب خشنودى تواست خدايا 

اِنّى اَسْئَلُكَ يا مَوْضِعَ كُلِّ شَكْوى، وَيا سامِعَ كُلِّ نَجْوى، وَيا شاهِدَ كُلِّ 

از تو خواهم اى جايگاه هر شكايت و اى شنواى هر سخن سِرّى و راز و اى حاضر در هر 

مَلاَ، وَيا عالِمَ كُلِّ خَفِيَّة، اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَ اَنْ تَكْشِفَ 

جمع و اى داناى هر نهان كه درود فرستى بر محمّد و آل محمّد و بگشايى 

عَنّا فيهَا الْبَلاءَ، وَ تَسْتَجيبَ لَنا فيهَا الدُّعآءَ، وَ تُقَوِّيَنا فيها وَ تُعينَنا، 

در اين روزها از ما بلا و گرفتارى را و مستجاب گردانى در آنها دعاى ما را و نيرو دهى به ما در اين روزها و كمكمان دهى 

وَتُوَفِّقَنا فيها لِما تُحِبُّ رَبَّنا وَتَرْضى، وَعَلى مَا افْتَرَضْتَ عَلَيْنا مِنْ 

و موفقمان دارى پروردگارا بدانچه دوست دارى و خشنود گردى و بر آنچه واجب كرده اى بر ما از اطاعت خودت 

طاعَتِكَ، وَطـاعَةِ رَسُولِكَ وَاَهْلِ وِلايَتِكَ، اَللّـهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ يا اَرْحَمَ 

و اطاعت پيامبرت و اهل ولايتت خدايا از تو خواهم اى مهربانترين 

الرّاحِمينَ، اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تَهَبَ لَنا فيهَا الرِّضا، 

مهربانان كه درود فرستى بر محمّد و آل محمّد و در اين ايام خشنودى خويش را به من ببخش 

اِنَّكَ سَميعُ الدُّعآءِ، وَلا تَحْرِمْنا خَيْرَ ما تُنْزِلُ فيها مِنَ السَّمآءِ، وَطَهِّرْنا 

كه براستى تو شنواى دعايى و محروم مكن ما را از خيرى كه در اين روزها از آسمان فرو بارى و پاكمان كن 

مِنَ الذُّنُوبِ يا عَلاّمَ الْغُيُوبِ، وَاَوْجِبْ لَنا فيها دارَ الْخُلُودِ، اَللّهُمَّ صَلِّ 

از گناهان اى داناى بر ناديدنيها و واجب گردان در اين ايّام براى ما خانه جاويدان را خدايا درود فرست 

عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَلا تَتْرُكْ لَنا فيها ذَنْباً اِلاَّ غَفَرْتَهُ، وَلا هَمّاً اِلاَّ 

بر محمّد و آل محمّد و هيچ گناهى براى ما باقى مگذار جز آن كه بيامرزى و نه اندوهى جز 

فَرَّجْتَهُ، وَلا دَيْناً اِلاَّ قَضَيْتَهُ، وَلا غائِباً اِلاَّ اَدَّيْتَهُ، وَلا حاجَةً مِنْ حَوائِجِ 

آن كه بگشايى و نه بِدهى جز آن كه بپردازى و نه غايبى جز آن كه به ما برسانى و نه حاجتى از حاجات 

الدُّنْيا وَالاْخِرَةِ اِلاَّ سَهَّلْتَها وَيَسَّرْتَها، اِنَّكَ عَلى كُلِّ شَىْء قَديرٌ، اَللّـهُمَّ يا 

دنيا و آخرت جز آن كه آسان و هموارش گردانى كه براستى تو بر هر چيز توانايى خدايا اى 

عالِمَ الْخَفِيّاتِ، يا راحِمَ الْعَبَراتِ، يا مُجيبَ الدَّعَواتِ، يا رَبَّ الاَْرَضينَ 

داناى اسرار پنهان اى رحم كننده بر اشك ديدگان اى اجابت كننده دعاها اى پروردگار زمينها 

وَالسَّمواتِ، يا مَنْ لا تَتَشابَهُ عَلَيْهِ الاَْصْواتُ، صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ 

و آسمانها اى كه صداها(ى بيشمار) بر او اشتباه نشود درود فرست بر محمّد و آل 

مُحَمَّد، وَاجْعَلْنا فيها مِنْ عُتَقآئِكَ وَطُلَقآئِكَ مِنَ النّارِ، وَالْفائِزينَ بِجَنَّتِكَ، 

محمّد و قرار ده ما را در اين روزها ازآزادشدگان و رهايى يافتگان از آتش و نائل شوندگان به بهشتت 

وَالنّاجينَ بِرَحْمَتِكَ، يااَرْحَمَ الرّاحِمينَ، وَصَلَّى اللهُ عَلى سَيِّدِنا مُحَمَّد 

و نجات يافتگان بوسيله رحمتت اى مهربانترين مهربانان و درود خدا بر آقاى ما محمّد و 

وَآلِهِ اَجْمَعينَ، وَسَلَّمَ عَلَيْهِمْ تَسْليماً.(3) 

آلش همگى و سلام بر همه آنان باد. 

4ـ آن پنج دعايى را بخواند كه به فرموده امام باقر(عليه السلام) خداوند آن را بوسيله جبرئيل براى حضرت عيسى(عليه السلام) هديه فرستاد، تا در ايّام اين دهه، آنها را بخواند. آن پنج دعا چنين است: 

(1) اَشْهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، بِيَدِهِ 

(1) گواهى دهم كه معبودى جز خداى يگانه نيست كه شريك ندارد از آن اوست فرمانروايى و خاص اوست ستايش هر چه خير است 

الْخَيْرُ، وَهُوَ عَلى كُلِّ شَىْء قَديرٌ. (2) اَشْهَدُ اَنْ لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا 

بدست اوست و او بر هر چيز تواناست (2) گواهى دهم كه معبودى جز خداى يگانه نيست 

شَريكَ لَهُ، اَحَداً صَمَداً، لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلا وَلَداً. (3) اَشْهَدُ اَنْ لا اِلـهَ 

شريك ندارد يگانه بى نيازى كه همسر و فرزندى براى خود نگيرد (3) گواهى دهم كه معبودى 

اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ، اَحَداً صَمَداً، لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ، وَلَمْ يَكُنْ لَهُ 

جز خداى يگانه نيست كه شريك ندارد يگانه بى نيازى كه نزايد و نه زاييده شده و نيست برايش 

كُفُواً اَحَدٌ. (4) اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ 

همتايى هيچ كس (4) گواهى دهم كه معبودى جز خداى يگانه نيست كه شريكى ندارد از آن اوست فرمانروايى و خاص اوست 

الْحَمْدُ، يُحْيى وَيُميتُ، وَهُوَ حَىٌّ لا يَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ، وَهُوَ عَلى كُلِّ 

ستايش زنده كند و بميراند و اوست زنده اى كه نميرد خير بدست اوست و او بر هر 

شَىْء قَديرٌ. (5) حَسْبِىَ اللهُ وَكَفى، سَمِعَ اللهُ لِمَنْ دَعا، لَيْسَ وَرآءَ اللهِ 

چيز تواناست (5) بس است مرا خدا و كافى است بشنود خدا صداى هر كس كه دعا كند وراى خدا 

مُنْتَهى،اَشْهَدُللهِِ بِما دَعا،وَاَنَّهُ بَرىءٌ مِمَّنْ تَبَرَّءَ، وَاَنَّ لِلّهِ الاْخِرَةَ وَالاُْولى.(4) 
انتهايى نيست گواهى دهم براى خدا بدانچه خوانده است و اين كه بيزار است از هر كه از او بيزارى جسته و براى خداست آخرت و دنيا. 
سپس حضرت عيسى(عليه السلام) پاداش فراوانى را براى صد مرتبه خواندنِ اين پنج دعا ذكر فرمود.(5) مرحوم «علاّمه مجلسى» گفته است: اگر كسى هر روز هر يك از اين پنج دعا را ده مرتبه بخواند (كه در مدّت ده روز هر كدام را صد مرتبه خوانده است) به روايت عمل كرده است. البتّه اگر هر روز هر دعايى را صد مرتبه بخواند بهتر است.(6) 

5ـ در هر روز از اين دهه، اين تهليلات [لا اله إلاّ اللّه ها] را كه از امير مؤمنان(عليه السلام) نقل شده است بخواند و اگر روزى ده مرتبه بخواند بهتر است: 

لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الّلَيالى وَالدُّهُورِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ اَمْواجِ الْبُحُورِ، لا 

معبودى جز خدا نيست به شماره شبها و روزگاران معبودى جز خدا نيست به شماره موجهاى درياها 

اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَرَحْمَتُهُ خَيْرٌ مِمّا يَجْمَعُونَ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الشَّوْكِ 

معبودى جز خدا نيست و رحمت او بهتر است از آنچه مردم جمع كنند معبودى جز خدا نيست به شماره هر خار و 

وَالشَّجَرِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَالْوَبَرِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الْحَجَرِ 

هر درخت معبودى جز خدا نيست به شماره هر مُو و كُرك معبودى جز خدا نيست به شماره هر سنگ 

وَالْمَدَرِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ لَمْحِ الْعُيُونِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ فِى اللَّيْلِ اِذا 

و كلوخ معبودى جز خدا نيست به شماره بهم خوردن چشمها معبودى جز خدا نيست در شب چون 

عَسْعَسَ، وَالصُّبْحِ اِذا تَنَفَّسَ، لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الرِّياحِ فِى الْبَرارى 

تاريك شود و در صبح چون بدمد معبودى نيست جز خدا به شماره بادها در صحراها 

وَالصُّخُـورِ، لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ مِـنَ الْيَـوْمِ اِلـى يَـوْمِ يُنْفَخُ فِى الصُّورِ.(7) 

و كوهها معبودى جز خدا نيست از امروز تا روز نفخ صور. 

-------------------------------------------------------------------------------- 

1. اقبال، صفحه 317. 
2. زاد المعاد، صفحه 240. 
3. مصباح المتهجّد، صفحه 672 و اقبال، صفحه 322 (با اندكى تفاوت). 
4. ممكن است اين دعا به زبان عربى بر حضرت مسيح(عليه السلام) نازل شده باشد و نيز ممكن است حضرت امام باقر(عليه السلام) آن را به عربى تبديل كرده باشد. 
5. اقبال، صفحه 323. 
6. زادالمعاد، صفحه 245. 
7. اقبال، صفحه 324.